Lâu nay, người ta thường nghĩ những cách thức hối lộ cụ thể, bằng vật chất, đã được “áp dụng” trong hàng nghìn năm nay, ở mọi nơi: hiện vật, hiện kim.
Vừa rồi, có dịp đến cửa công, chứng kiến một sự mà qua đó, với riêng tôi, có một phát hiện mới về sự hối lộ quen thuộc. Khi ông khách đến giao dịch hành chính dùng những lời lẽ vuốt đuôi lộ liễu, những mỹ từ tung hô đến phát ngượng, trước đông người- cô công chức trẻ đã có một ứng xử hay: cô đùa lại một chút, cho rằng không phải đưa tiền quà mới là hối lộ cán bộ, dùng lời lẽ ngon ngọt quá mức cũng là một hình thức hối lộ- hối lộ về tinh thần. Lần đầu tôi được nghe đến khái niệm này. Ông khách sượng đơ, còn tôi và (có lẽ) mọi người có mặt tại chỗ, phải suy ngẫm về chuyện này: hối lộ tinh thần.
Sự tác động của lời lẽ nịnh hót, bợ đỡ, với một số quan phụ mẫu chi dân là không phải bàn. Thực tế thì ít người dám ăn nói mạnh mẽ, thẳng thẳn với người có chức quyền. Thậm chí đến viết lách người ta còn tránh né, lạng lách chữ nghĩa cho ít đụng chạm, nói chi trực diện với các quan.
Phật giáo coi trọng khẩu ngữ- lời nói. Trong ngũ giới cấm, đã có hẳn giới cấm về lời nói: ăn nói gian dối, đâm thọc, hai đầu, dùng lời lẽ ngon ngọt để mê hoặc người khác …là có tội, thậm chí là tội trọng. Và để tu, thì phải tu cả thân- khẩu và ý. Điều này rõ ràng là rất chí lý.
Nguồn cơn của hối lộ nói chung và hối lộ tinh thần như đã đề cập, có lẽ rất sâu xa trong số đông, gần như là một vấn đề “văn hóa”. Có lần, bà con chòm xóm của tôi thường xuyên đi cửa công làm chế độ chính sách- vì họ là đối tượng có công- mỗi lần đi lại một lần kể về đủ thứ nhiêu khê lệ nhiều hơn luật ở phòng này ban nọ, nghe mà nhức óc. Nhưng kỳ lạ ở chỗ, họ kể để xả bớt tress thôi, chứ cuối cùng cũng chép miệng: ừ, thì phải ơn ích cho người ta. Như là chuyện nhẫn nhịn, quà biếu, cửa trước cửa sau là đương nhiên vì “người ta” ban ơn cho họ. Khi tôi phản đối: việc gì phải trả ơn, trách nhiệm của cán bộ công chức là phục vụ cho nhân dân mà, việc họ cung cấp dịch vụ công là trách nhiệm và đã được trả lương, không phải mang ơn. Mấy dì mấy thiếm phản đối kịch liệt: không ai nghĩ như chú đâu. Thế mới biết, đấy là vấn đề “văn hóa”, làm sao dễ dàng gỡ bỏ được, nó có từ ngàn xưa. Đến cửa quan phải khép nép, thưa bẩm, và xong một thủ tục nào đấy- dù là cỏn con- phải mang ơn trong lòng, có dịp phải trả cho người ta, nếu không trả được ngay hay trả trước! Nhiều người, ngay cả ngày nay, coi đấy là chuyện bình thường, đương nhiên. Cho nên, xuất phát từ tinh thần đó, sự “hối lộ tinh thần” là bước đầu trong qui trình hối lộ, dầu bôi trơn, bước khởi động, kế đấy là hiện vật hiện kim. Riết thành nếp, vào cửa công chẳng mấy ai ăn nói đỉnh đạc đường hoàng cho ra phong thái công dân, và cán bộ công chức có lẽ tự coi đấy cũng là một thứ “văn hóa” ở cửa công chăng?
Nhưng để kiểm soát sự hối lộ tinh thần- tạm gọi vậy- tạo ra bầu không khí lành mạnh, trong sạch ở cửa công, và khép thêm một vòng nữa cho nỗ lực phòng chống tham nhũng, có nên chăng lưu ý đến “hiện tượng” hối lộ “phi vật thể này”? Tất nhiên, đây cũng có thể coi là chuyện đùa cho vui, vì chỉ riêng ngăn chặn hối lộ “cổ điển” bằng vật chất đã gần như bó tay rồi, đúng không? Cá nhân tôi chưa phát hiện được bất kỳ câu chữ nào đề cập đến hình thức “hối lộ tinh thần” trong các văn bản pháp luật.
Như vậy, rõ ràng cô công chức trẻ đã nói ở trên, đã nhìn thấy vấn đề.
Thành Công
