Tự-trọng’ là tự mình trước phải trọng lấy mình, rồi sau người ta mới trọng mình được.
Trái lại, mình không biết trọng mình, thì người ta cũng coi mình như cỏ như rác vậy.
Vàng ngọc là loài vô tri vô giác mà mọi người đều quí báu và nâng-niu chẳng khác nào tánh mạng, vì nó giữ gìn được tánh áang suốt tốt đẹp, dầu bỏ vào bùn lầy nhơ nhớp cũng chẳng lu lờ.
Còn hoa sen tuy là loài thảo mộc, không có tánh tình cảm giác, chỉ sanh trưởng trong đám bùn nhơ, nhưng chẳng ai dám chê nó là đồ hoa vô dụng, bởi gần bùn mà chẳng nhiễm lấy mùi bùn.
Ngài Tống Minh Giáo tông Hoà thượng từng nói rằng: “Tôn mạc tôn hồ dao, quí mạc quí hồ đức, đạo đức chí sở bất tồn tay vượng thiên hạ phi thông giả” – (Nghĩa là: “Cho hay đạo đức là môn đáng tôn quí và sang suốt hơn cả. Người ta muốn tự trọng tức là người ta phải trọng phần đạo đức sáng suốt của người ta vậy”.
Đạo đức là một phạm vi rộng lớn, bao nhiêu phẩm hạnh cao quí, đức tánh thanh nhã, và những sự phải hay đều gồm cả trong đó; nếu ngoài cái vòng ấy mà phải sanh một ý chí, một tánh tình, hay là một công việc tại vi chi, cũng đều là thái độ của những người đem mình chọn vào chỗ thấp hèn không biết tự trọng.
Nhưng biết tự trọng là chi?
Người làm thợ, tối ngày lo làm hết phận sự, chỉ thật thà vui vẻ không dối trá, đảo điên, gạt lường người, vân vân…ấy là người thợ biết tự trọng, không ai dám trách móc khinh thị.
Người học trò chăm lo học tập, thật hành những điều hay mà mình đã học, về nhà không bị tiếng than phiền của cha mẹ, đến trường là một người học trò giữ trọn qui luật, thầy thương yêu, bạn kinh nể, ấy là người học trò biết tự trọng.
Kẻ làm quan thì hết long thương nước giúp dân, không lừa trên hiếp dưới chung lấn kẻ thấp hèn nên tận tâm làm việc công ích, dầu đã chết mà danh thơm vẫn còn được mọi người ca tụng, ấy là biết tự trọng trong việc làm quan.
Cho đến hạng người nào cũng như thế, dầu kẻ đi buôn, người làm ruộng, kẻ làm chủ, người làm tư, vân vân…mà đều giữ trọn phận sự, thật thà ngay thẳng, hiền lành khiêm tốn, không khi nào có những đều gì cũng chê bai, ấy là người đã nên cao đạo đức của mình cho mọi người trong ngó, ấy cũng là hạng người biết tự trọng, không hạ mình ngang với bậc thấp thôi.
Như vậy đối với sự tự trọng, luôn luôn phải chú ý, nghĩa là: lúc nào hay ở chỗ nào, cũng giữ gìn cẩn thận, không làm đều trái, không phạm việc bất chánh, vì đức cao quí của mình sẵn có.
Kia như các bực tiền-bối cũng đồng là người như chúng ta, mà này các ngài đã thành Phật, Bồ-tát, hay là Tổ-sư; mà chúng ta không thể sánh bằng cũng bỡi cứ coi ta là hèn hạ, rồi tự khinh ta mãi.
Đó đều là muốn mình được trọng mà không biết tự-trọng lấy mình; cứ thế mãi mà bảo sao chúng ta không bị các tiền-bối than trách chúng ta là người tự khinh tự huỷ.
Huống chi xung quanh mình cũng lắm kẻ có tài các đức trọng, được công chúng tôn sùng yêu chuộng. Họ cũng là người trong đám người, mà ta cũng là người trong đám người; nhưng bên khinh bên trọng, bên quí bên hèn, đó cũng bỡi ở sự tự trọng phân chia. Nếu thế thật là đáng tâm quí mà thắng tâm lành thay!
Nếu biết rằng: các bực thánh hiền và quân tử toàn là người cả; vậy chúng ta cũng là người, tất nhiên chũng ta cũng sẽ làm được bực quân tử và lảnh được địa vị Thánh hiền, nếu chúng ta hẳn nhớ mình và tự-trọng mình trong các trường-hợp, không để cho những lời khinh-chê miệt-thị khiến mình càng thấp càng hèn.
Nhưng chính tư trọng không phải dối trá khoe khoang, tự cao tự đại, mà phải nhẫn nại, nhu hoà, thật thà và thấp thỏi trước mọi người, trước tất cả phận sự.
Nói tóm lại, biết tự-trọng không chí bằng tránh khỏi sự hèn-hạ của bả lợi mỗi danh, – không kiêu mạng mà lại kính trọng mọi người, không dối trá mà thành thật làm trong phận sự trong mỗi trường hợp. Nếu không đặng như thế, thì tất là người chỉ tự khinh mà thôi.
Trí Đức
Trích tạp chí Từ bi âm
